متاسفانه در فضای مجازی اطلاعات فراوانی درباره راکت زیرآبی اشکوال وجود دارد که بیشتر آنها به دلیل تلاش برای اسطوره سازی از اشکوال ، کاملا نادرست میباشند. در اینجا تصمیم دارم حقیقت این اژدر را خدمت شما دوستان معرفی کنم.

شوروی از دهه ۶۰ کار گسترش ناوگان زیردریایی های حامل موشک بالستیک را آغاز کرد. اما زیردریایی های شوروی در زیر آب تهدید بزرگی داشتند و آنهم زیردریایی های هجومی اتمی غرب بود. به همین دلیل شوروی برای تامین امنیت زیردریایی های حامل موشک های بالستیک خود نیاز به یک سلاح داشت که زیردریایی هایش را در مقابل زیردریایی های دشمن محافظت کند. با این طرز تفکر اشکوال در دهه ۶۰ طراحی اش آغاز شد. از سال ۷۷ به طور رسمی وارد ناوگان زیردریایی های حامل موشک بالستیک شوروی شد.

تکنولوژی چندان پیشرفته ای هم در ساختمان اشکوال بکار نرفته است. در قسمت نوک راکت چهار سوراخ خروجی در نظر گرفته شده است. سیستم حباب ساز ، حباب های فراوانی را تولید می کند و از این چهار سوراخ به خارج می فرستد. یعنی در این حین که راکت به جلو حرکت میکند ، سیستم حباب ساز نیز حباب های تولید شده را به بیرون می فرستد. در این حالت کل سطح اژدر توسط حبابهای هوا پوشانده میشود که سبب میشود سطح تماس بدنه اژدر با آب به حداقل ممکن برسد. به این ترتیب اشکوال در زیر آب به سرعت ۳۷۰ کیلومتر بر ساعت میرسد. این پدیده را فراحفره زایی یا “super_cavitation” می گویند.

اژدر اشکوال در مدل های ابتدایی یک اژدر غیر هدایت شونده بود. هرچند گفتن لفظ اژدر به اشکوال چندان صحیح نیست. چون اشکوال مجهز به یک پیشران راکتی است و بیشتر شبیه به یک راکت زیرآبی است. این راکت با سرعتی در حدود ۶۰ مایل بر ساعت از جایگاه خود از زیردریایی خارج میشود و پس از فعال شدن سیستم حباب ساز ، سرعتش به ۳۷۰ کیلومتر بر ساعت می رسد. زیردریایی های شوروی از این راکت به منظور حفاظت از خود ، برای نابود کردن زیردریایی های دشمن و یا اژدرهایی که از سوی زیردریایی های دشمن به سمت آنها شلیک میشود ، استفاده میکردند.

اما واقعیت اینجاست که اشکوال به جز سرعت زیاد هیچ مزیتی نداشت. اشکوال یک راکت غیر هدایت شونده زیرآبی بود. دقت بسیار ضعیفی داشت. میزان خطای آن به ۳۰۰ متر نیز میرسید. به همین دلیل تا زمان فروپاشی شوروی هیچ سرجنگی متعارفی برای اشکوال در نظر گرفته نشده بود. چرا که اشکوال یک راکت غیر هدایت پذیر بود و دقت بسیار ضعیفی داشت و کلاهک متعارف نمی توانست اثرگذاری اژدر را تضمین کند. همواره در دوران جنگ سرد این اژدر به یک سرجنگی اتمی با قدرت ۱۵۰ کیلوتن مجهز بود و هیچگاه به سرجنگی متعارف تجهیز نشد. این اژدر تنها ۷ کیلومتر برد دارد. این بدین معنی است که اگر یک زیردریایی بخواهد مثلا به یک ناوگروه ضربه بزند ، میبایست کمتر از ۷ کیلومتر با ناوگروه فاصله داشته باشد که با وجود بالگردهای ضد زیردریایی مثل سی کینگ ، سی هاوک و لینکس و همینطور هواپیماهایی نظیر وایکینگ که به طور تخصصی وظیفه شکار زیردریایی را دارند و همچنین زیردریایی های اتمی آمریکایی ها که ناوگروه را اسکورت میکردند و یا رزمناوها و ناوشکن ها و فریگیت هایی که به صورت اختصاصی وظیفه مقابله با زیردریایی های دشمن را برعهده داشتند ، اگر نگوییم در عمل غیر ممکن ، اما بسیار بسیار دشوار بود.

اشکوال از یک موتور راکتی قدرتمند استفاده میکند. این موتور راکتی ، اشکوال را به سرعت حداکثری خود میرساند. اما در کنار این قدرت ، این موتور راکتی غرش وحشتناکی دارد و صدای بسیار زیادی تولید میکند. همچنین مکانیسم حباب ساز این اژدر نیز صدای وحشتناکی تولید میکند. به این ترتیب به محض شلیک اژدر از زیردریایی ، زیردریایی های دشمن و یا شناورها و هواگردهای ضد زیردریایی به صورت قطعی متوجه شلیک اژدر و همچنین زیردریایی شلیک کننده اشکوال خواهند شد. صدایی که این اژدر از خود تولید میکند به قدری زیاد است که میتوان گفت شناسایی شدن آن حتمی است. پس استفاده از این اژدر ، اصل پنهانکاری زیردریایی را از بین می برد.

از زمان خروج اشکوال از زیردریایی تقریبا ۱۲ ثانیه زمان لازم بود که اژدر به حداکثر سرعت خود برسد. پس از آن حدود ۷۰ ثانیه زمان لازم است تا اشکوال به برد حداکثری خود که همان ۷ کیلومتر است ، برسد. پس بنابراین از زمان شلیک اژدر تا رسیدن آن به حداکثر برد خود ، بیش از ۸۰ ثانیه زمان نیاز دارد. هواپیماهای ضد زیردریایی مثل وایکینگ و اوراین ، بالگردهای ضد زیردریایی مثل سی هاوک و لینکس ، ناوشکن ها و رزمناوهای مجهز به سونار ، زیردریایی های هجومی و سایر تسلیحات ضد زیردریایی از زمان دریافت سیگنال صدا توسط سونار تا زمان شلیک اژدر به حدود ۲۰ الی ۲۵ ثانیه زمان نیاز دارند. پس بنابراین نمی توان ادعا کرد که شلیک این اژدر قدرت پاسخگویی دشمن را به طور کامل سلب خواهد کرد و برخورد اشکوال با هدف صد در صد است. چون تمام تسلیحات ضد زیردریایی زمان لازم برای مقابله با این اژدر را دارند و می توانند آنرا حداقل در فاصله بیش از ۵۰۰ متری منهدم سازند. نکته بعدی اینجاست که اشکوال یک راکت زیرآبی غیرهدایت شونده است و پس از شلیک امکان تصحیح مسیر برای آن وجود ندارد. پس بنابراین اشکوال را باید بر اساس پیش بینی مسیر حرکت زیردریایی های دشمن شلیک کرد. چنانچه پس از شلیک اشکوال ، زیردریایی دشمن مسیر خود را تغییر دهد (چون با توجه به صدای بالای اشکوال ، هشیار شدن زیردریایی دشمن قطعی است) اشکوال صدها متر دورتر از هدف منفجر خواهد شد یا به اصطلاح خطا خواهد رفت.

پس از فروپاشی شوروی ، روسیه نمونه ای از راکت اشکوال را طراحی کرد. این نمونه جدید مجهز به سامانه سونار فعال بود و این نمونه از اشکوال به اصطلاح هدایت شونده بود. این نمونه اشکوال دارای ۱۳ کیلومتر برد بود و از یک سرجنگی متعارف ۲۹۰ کیلویی بهره میبرد. این مدل اشکوال پس از شلیک تا فاصله ۸ کیلومتری با همان سرعت ۳۷۰ کیلومتر بر ساعت پیشروی میکرد. سپس سرعت خود را کاهش میداد و بوسیله سونار خود هدفیابی میکرد و پس از شناسایی هدف دوباره سرعت خود را افزایش میداد و به هدف حمله میکرد. این نمونه اشکوال هم کارایی ضعیف و مایوس کننده ای داشت. چون خود اشکوال چنان سروصدای زیادی ایجاد میکرد که هدفیابی آن غیرممکن بود. در نهایت روسیه این راکت بی مصرف و ناکارآمد را از خدمت کنار گذاشت.

در سال ۲۰۰۵ ایران از یک اژدر پرسرعت به نام حوت رونمایی کرد که میتوانست با سرعت ۱۰۰ متر بر ثانیه حمله کند. ایران پس از آنکه اشکوال در روسیه از رده خارج شد ، امتیاز تولید آنرا از روسیه گرفت و آنرا تحت نام حوت در داخل تولید کرد.

اشکوال یا حوت بدون داشتن سرجنگی اتمی و با داشتن سرجنگی متعارف نمی تواند در برد ۷ کیلومتری موثر باشد. چون همانطور که گفتیم اشکوال یا همان حوت پس از شلیک قابلیت تصحیح مسیر ندارد و بر اساس پیش بینی مسیر حرکت آینده هدف شلیک میشود. هدف هم با توجه به سروصدای بالای این راکت متوجه شلیک آن شده و تغییر مسیر میدهد. پس بنابراین برد موثر اشکوال یا همان حوت با کلاهک متعارف چیزی حدود ۳ کیلومتر است.

شاید این سوال برای شما مطرح شود که پس چرا ایران اینقدر بر روی حوت مانور میدهد. واقعیت این است که حوت در مناطقی مثل تنگه هرمز هنوز هم میتواند موثر واقع شود. ایران هم بیشتر این راکت را به منظور استفاده در تنگه هرمز از روسیه خریداری کرده است. حوت در تنگه هرمز میتواند موثر واقع شود. البته همانطور که گفتیم برد موثر این راکت با کلاهک متعارف حدود ۳ کیلومتر است و نزدیک شدن به فاصله ۳ کیلومتری ناوهای آمریکایی هم کار چندان ساده ای نیست.

امروزه اژدرهای مدرن و پیشرفته ای مثل Mk-48 آمریکایی ، Black Shark ایتالیایی ، F-21 فرانسوی و … که میتوانند به صورت پنهان و مخفیانه با اهداف تا برد ۵۰ کیلومتری درگیر شوند ، دیگر جایی برای راکت کوتاهبرد و پر سروصدا و بی مصرف و ناکارآمدی مثل اشکوال باقی نمی ماند. اشکوال به قدری بی مصرف و پرسروصدا است که هم اکنون در روسیه از رده خارج شده است و بیشتر به عنوان طعمه و هدف تمرینی از آن استفاده میشود. امیدواریم هرچه زودتر این راکت بی مصرف از خدمت در نیروهای مسلح مان کنار گذاشته شود و اژدرهای مدرن جایگزین آن شوند.
علی محمدی